Văn hóa làm việc của Gen Z có thật sự ‘lười biếng’ như lời đồn?

Trong những năm gần đây, cụm từ văn hóa làm việc của Gen Z ngày càng xuất hiện dày đặc trên các diễn đàn, mạng xã hội và cả trong phòng họp của các doanh nghiệp. Gen Z – thế hệ trẻ sinh ra trong thời đại kỹ thuật số, thường xuyên bị gắn với những định kiến như “thiếu kiên nhẫn”, “dễ chán”, thậm chí là “lười biếng” khi so sánh với các thế hệ đi trước. Họ từ chối tăng ca, không ngần ngại nghỉ việc khi không thấy phù hợp, và luôn đòi hỏi sự linh hoạt trong công việc. Nhưng liệu những đánh giá ấy có thực sự phản ánh đúng bản chất của một thế hệ đang dần định hình lại khái niệm làm việc trong thế kỷ 21?

Thay vì vội vàng gán nhãn, đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận một cách khách quan và sâu sắc hơn về văn hóa làm việc của Gen Z – liệu đó có phải là sự xuống dốc của tinh thần trách nhiệm, hay chỉ đơn giản là một bước tiến tự nhiên trong quá trình tiến hóa của môi trường lao động hiện đại?

Gen Z – Thế hệ đang viết lại khái niệm về công việc và sự nghiệp

Gen Z, bao gồm những người sinh ra từ khoảng năm 1997 đến 2012, đang từng bước trở thành lực lượng lao động chủ chốt trong nền kinh tế toàn cầu. Không giống như thế hệ Millennials hay Gen X – vốn trải qua tuổi thơ gắn liền với truyền hình, báo giấy và môi trường ít công nghệ – Gen Z trưởng thành trong bối cảnh internet bùng nổ, mạng xã hội phủ sóng và trí tuệ nhân tạo len lỏi vào từng ngóc ngách của đời sống. Họ là thế hệ đầu tiên thực sự sống trong thế giới kỹ thuật số từ thuở nhỏ, và chính nền tảng công nghệ này đã góp phần định hình sâu sắc tư duy cũng như cách tiếp cận công việc.

Chính sự tiếp xúc liên tục với thông tin, xu hướng toàn cầu và công cụ số đã tạo nên một văn hóa làm việc của Gen Z khác biệt rõ nét. Họ không còn nhìn công việc dưới lăng kính truyền thống của sự gắn bó trọn đời hay hy sinh thầm lặng, mà thay vào đó là một cái nhìn linh hoạt, chủ động và gắn với giá trị cá nhân. Đối với Gen Z, một công việc lý tưởng không chỉ mang lại thu nhập, mà còn phải phản ánh được lý tưởng sống, sự công bằng, cơ hội phát triển và cả sự tôn trọng quyền riêng tư.

Gen Z – Thế hệ đang viết lại khái niệm về công việc và sự nghiệp

Tuy vậy, chính vì lối tiếp cận mới mẻ này mà Gen Z cũng phải đối mặt với nhiều thành kiến. Trong mắt một bộ phận quản lý hay các thế hệ lớn tuổi, họ bị gán cho những đặc điểm như thiếu kiên nhẫn, dễ thay đổi, hay thậm chí là “lười biếng”. Nhiều người phê phán họ vì không sẵn sàng làm việc ngoài giờ, không đặt nặng sự trung thành, và có xu hướng yêu cầu môi trường linh hoạt thay vì tuân thủ quy tắc cứng nhắc. Nhưng liệu những cái nhìn này có thật sự công bằng? Và quan trọng hơn, liệu chúng có đang hiểu sai về bản chất của văn hóa làm việc của Gen Z – một mô hình có thể đang phản ánh đúng tinh thần của thời đại số, chứ không đơn thuần là sự “thiếu trách nhiệm” như nhiều người lầm tưởng?

Xem thêm: Ads tuyển dụng: Đã thật sự chạm đúng insight ứng viên?

Từ định kiến ‘lười biếng’ – Góc nhìn lạc hậu trước sự đổi mới của Gen Z

Trong mắt nhiều người, khái niệm “lười biếng” thường được hiểu theo những biểu hiện cụ thể như: đi làm không đúng giờ, từ chối làm thêm giờ, không chấp nhận áp lực cao độ, hoặc thường xuyên thay đổi công việc chỉ sau một thời gian ngắn. Những hành vi ấy, nếu đặt trong hệ giá trị truyền thống, dễ bị xem là thiếu tinh thần trách nhiệm hay sự tận tụy. Thế nhưng, có lẽ chúng ta cần đặt lại câu hỏi: Liệu đó thực sự là biểu hiện của sự lười nhác, hay chỉ là cách thể hiện một hệ giá trị mới – nơi mà sức khỏe tinh thần và sự tự do cá nhân được đề cao hơn?

Văn hóa làm việc của Gen Z không được xây dựng trên nền tảng hy sinh âm thầm, mà là kết quả của sự thay đổi nhận thức về vai trò của công việc trong đời sống con người. Thay vì xem việc cống hiến thời gian dài và chịu đựng áp lực cực đoan là thước đo của sự chuyên nghiệp, Gen Z đặt tiêu chuẩn vào chất lượng công việc, hiệu quả thực tế và tính bền vững trong cách làm việc. Họ đánh giá sự nỗ lực không bằng thời gian “ngồi lì” ở văn phòng, mà bằng kết quả rõ ràng, khả năng sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề nhanh gọn.

Từ định kiến ‘lười biếng’ – Góc nhìn lạc hậu trước sự đổi mới của Gen Z

Bên cạnh đó, Gen Z cũng thể hiện sự tỉnh táo khi chủ động đặt ra ranh giới giữa công việc và đời sống cá nhân. Điều này không có nghĩa là họ thiếu đam mê hay trốn tránh trách nhiệm, mà là sự lựa chọn để không rơi vào trạng thái kiệt sức – một hệ quả đã quá quen thuộc đối với các thế hệ đi trước. Trong môi trường làm việc hiện đại, nơi năng suất được thúc đẩy bởi công nghệ và trí tuệ, sự linh hoạt trong thời gian và phương thức làm việc không chỉ cần thiết mà còn là yếu tố sống còn.

Do đó, khi xét đến văn hóa làm việc của Gen Z, việc gán nhãn “lười biếng” thực chất là một cái nhìn chưa cập nhật với bối cảnh mới. Những hành vi bị hiểu nhầm là tiêu cực kia đôi khi lại phản ánh một thế hệ biết bảo vệ chính mình, biết đề cao giá trị con người, và đang góp phần tái thiết lại định nghĩa về sự chăm chỉ theo hướng lành mạnh và hiệu quả hơn.

Làm việc để sống, không sống để làm việc – Lối tư duy mới trong văn hóa làm việc của Gen Z

Trong khi các thế hệ đi trước thường xem công việc là trung tâm của cuộc đời, là nơi khẳng định giá trị bản thân và là thước đo của thành công, thì Gen Z lại tiếp cận công việc với một triết lý khác: công việc không phải là tất cả. Đối với họ, sự nghiệp chỉ là một phần trong tổng thể cuộc sống, và không nên đánh đổi toàn bộ thời gian, sức khỏe hay hạnh phúc cá nhân để theo đuổi nó một cách cực đoan. Chính sự chuyển đổi tư duy này đã góp phần định hình nên một văn hóa làm việc của Gen Z với những đặc điểm rất riêng: đề cao chất lượng sống, sự tự do và tính chủ động trong từng lựa chọn nghề nghiệp.

Không còn coi trọng việc gắn bó dài lâu với một công ty bằng mọi giá hay chịu đựng môi trường độc hại để chứng minh sự "tận tâm", Gen Z ưu tiên việc giữ gìn sự cân bằng – không chỉ về mặt thể chất mà còn về tinh thần. Họ hiểu rõ rằng một cá nhân chỉ có thể làm việc tốt và sáng tạo khi cảm thấy hài lòng với cuộc sống, có không gian riêng để phát triển bản thân và duy trì trạng thái tâm lý ổn định. Chính vì thế, việc Gen Z dành thời gian cho các hoạt động ngoài công việc như du lịch, thể thao, sáng tạo nghệ thuật hay nghỉ ngơi hoàn toàn không nên bị đánh đồng với sự thiếu trách nhiệm, mà là một lựa chọn mang tính chiến lược để duy trì năng lượng dài hạn.

Làm việc để sống, không sống để làm việc – Lối tư duy mới trong văn hóa làm việc của Gen Z

Tuy nhiên, chính quan điểm sống này lại khiến Gen Z thường xuyên đối mặt với những đánh giá thiếu thiện cảm. Trong mắt một số nhà quản lý, họ bị cho là "khó chiều", “thiếu trung thành” hoặc “không chịu đựng áp lực”. Song, nếu nhìn kỹ hơn, có thể thấy chính Gen Z đang cảnh báo về một căn bệnh thầm lặng từng bị xem nhẹ trong môi trường công sở truyền thống: kiệt sức tinh thần (burnout). Khi các thế hệ trước từng trải qua thời kỳ làm việc triền miên đến mức đánh mất bản thân, thì Gen Z lại lựa chọn rẽ hướng – không phải để né tránh trách nhiệm, mà để gìn giữ sự tỉnh táo và sự bền vững trong hành trình sự nghiệp lâu dài.

Như vậy, văn hóa làm việc của Gen Z không phải là sự phản kháng tiêu cực, mà là lời khẳng định tích cực cho một xu hướng sống thông minh hơn – làm việc để sống chứ không đánh mất cuộc sống vì công việc. Trong bối cảnh xã hội ngày càng đề cao sức khỏe tâm lý và chất lượng sống, đây không chỉ là một lựa chọn cá nhân, mà còn là tín hiệu về sự tiến hóa trong tư duy nghề nghiệp của cả một thế hệ.

Làm việc thông minh thay vì miệt mài không điểm dừng

Song song với sự thay đổi trong thái độ gắn bó công việc, Gen Z cũng đang định hình một phong cách làm việc hoàn toàn khác biệt. Nhờ lớn lên trong môi trường công nghệ phát triển vượt bậc, họ nhanh chóng tiếp cận với các công cụ tự động hóa, phần mềm tối ưu quy trình và tư duy số hóa. Thay vì cặm cụi làm việc theo kiểu truyền thống, họ ưu tiên việc tìm ra cách nhanh nhất và thông minh nhất để đạt được kết quả mong muốn.

Văn hóa làm việc của Gen Z không còn xoay quanh ý niệm "làm nhiều là tốt", mà chú trọng vào việc làm đúng, làm đủ và làm hiệu quả. Họ biết tận dụng tài nguyên số để rút ngắn thời gian thực hiện công việc, cải thiện quy trình và nâng cao năng suất mà không cần phải hy sinh thời gian cá nhân hay giấc ngủ. Điều này lý giải vì sao các mô hình làm việc linh hoạt như freelance, hybrid hay remote ngày càng trở nên hấp dẫn trong mắt Gen Z – những không gian cho phép họ tự quản lý thời gian, chọn lựa dự án và phát huy tối đa khả năng sáng tạo.

Làm việc thông minh thay vì miệt mài không điểm dừng

Quan trọng hơn, Gen Z hiểu rằng làm việc không phải là một cuộc thi bền bỉ, mà là một chiến lược phân bổ nguồn lực thông minh. Họ không ngại thử nghiệm, học hỏi và cải tiến không ngừng để tiến xa hơn bằng chính tốc độ và khả năng thích ứng của mình.

Tóm lại, việc "nhảy việc" không phải là minh chứng cho sự lười biếng hay thiếu gắn bó, mà là biểu hiện rõ ràng cho một hệ giá trị mới trong văn hóa làm việc của Gen Z – nơi sự lựa chọn có chủ đích, hiệu quả công việc và quyền được sống đúng với giá trị cá nhân được đặt lên hàng đầu.

Doanh nghiệp nên đồng hành, không đối đầu – Cách thích nghi với văn hóa làm việc của Gen Z

Thay vì tiếp tục áp đặt những tiêu chuẩn đã lỗi thời hoặc đánh giá hành vi của Gen Z qua lăng kính quá khứ, điều mà các tổ chức hiện đại cần làm là chủ động thay đổi tư duy để đồng hành cùng thế hệ này. Trong bối cảnh Gen Z đang dần chiếm tỷ trọng lớn trong lực lượng lao động toàn cầu, việc thấu hiểu văn hóa làm việc của Gen Z không chỉ giúp doanh nghiệp tránh được xung đột thế hệ, mà còn mở ra cơ hội để phát triển bền vững nhờ vào tinh thần đổi mới và tư duy linh hoạt mà thế hệ này mang lại.

Muốn thu hút và giữ chân nhân tài Gen Z, doanh nghiệp cần bắt đầu từ việc thiết kế một môi trường làm việc phù hợp với kỳ vọng của họ. Mô hình làm việc cứng nhắc với giờ hành chính bó buộc và quy trình khắt khe không còn tạo ra sức hút. Thay vào đó, Gen Z mong muốn một không gian linh hoạt về thời gian, rõ ràng về mục tiêu và minh bạch trong truyền thông nội bộ. Họ đề cao sự minh bạch không chỉ ở lương thưởng, mà còn ở cơ hội phát triển, khả năng thăng tiến và vai trò của họ trong bức tranh toàn cục.

Doanh nghiệp nên đồng hành, không đối đầu – Cách thích nghi với văn hóa làm việc của Gen Z

Một điểm quan trọng trong văn hóa làm việc của Gen Z là sự tương tác hai chiều. Họ không muốn chỉ lắng nghe mệnh lệnh từ cấp trên mà cần được trao cơ hội để góp tiếng nói, phản hồi và thậm chí tham gia vào các quyết định quan trọng. Việc khuyến khích tinh thần chủ động, tôn trọng tiếng nói cá nhân và xây dựng một hệ thống đánh giá công bằng sẽ giúp Gen Z cảm thấy mình được công nhận và có giá trị thật sự trong tổ chức.

Bên cạnh đó, Gen Z đặc biệt nhạy cảm với các vấn đề liên quan đến công bằng, sự đa dạng và tôn trọng khác biệt. Họ đánh giá cao những tổ chức đề cao bình đẳng giới, bảo vệ môi trường, thúc đẩy sự hòa nhập và không khoan nhượng với các hành vi phân biệt đối xử. Khi cảm thấy doanh nghiệp chia sẻ cùng những giá trị cốt lõi của mình, Gen Z sẽ cống hiến với tinh thần tích cực, sáng tạo và không ngừng đổi mới.

Gen Z – Không phá vỡ luật chơi, mà là tái thiết nó

Nhiều người nhìn nhận những thay đổi trong hành vi làm việc của Gen Z như một sự nổi loạn hoặc thách thức trật tự truyền thống. Nhưng thực tế, họ không tìm cách chống đối mà đang phản ánh một sự thật khách quan: xã hội đã thay đổi, và cùng với đó, tiêu chuẩn lao động cũng cần được cập nhật. Những điều từng được xem là "chuẩn mực" trong thế kỷ 20 – như làm việc 12 tiếng/ngày, gắn bó trọn đời với một công ty – không còn phù hợp với nhịp sống và giá trị hiện đại.

Văn hóa làm việc của Gen Z chính là tiếng nói của một thế hệ lớn lên cùng tốc độ, sự linh hoạt và tư duy độc lập. Họ không tin vào sự đánh đổi mù quáng, mà lựa chọn con đường làm việc thông minh, có chủ đích và phù hợp với bản thân. Đó không phải là sự dễ dãi, mà là nỗ lực để sống và làm việc theo đúng giá trị mình theo đuổi – một điều mà các thế hệ trước đôi khi đã buộc phải từ bỏ vì hoàn cảnh.

Gen Z – Không phá vỡ luật chơi, mà là tái thiết nó

Do đó, thay vì cố gắng đưa Gen Z vào khuôn mẫu cũ, các tổ chức cần can đảm thay đổi cách vận hành, cách lãnh đạo và cả hệ thống đánh giá để xây dựng một môi trường làm việc phản ánh tinh thần thời đại. Chỉ khi làm được điều đó, doanh nghiệp mới có thể khai thác hết tiềm năng mà văn hóa làm việc của Gen Z mang lại: sự sáng tạo không giới hạn, khả năng thích nghi nhanh chóng và nguồn năng lượng đổi mới mạnh mẽ.

Trong một thế giới không ngừng chuyển động, Gen Z không làm đứt gãy giá trị cũ – họ đang kiến tạo lại nền tảng mới để mọi thế hệ cùng tiến về phía trước.

Xem thêm: Nghệ thuật từ chối khéo trong công việc mà không làm mất lòng

Kết luận

Thay vì gắn nhãn “lười biếng”, đã đến lúc chúng ta cần đặt câu hỏi: Vì sao Gen Z chọn làm việc như vậy? Và liệu những chuẩn mực xưa cũ có còn phù hợp với bối cảnh hiện nay?

Văn hóa làm việc của Gen Z là kết quả của quá trình trưởng thành trong một thế giới đầy biến động, với nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức. Họ không đi theo lối mòn, mà chọn cách riêng để vừa sống, vừa làm việc theo đúng giá trị mình tin tưởng.

Sự thay đổi nào cũng tạo ra va chạm, nhưng nếu vượt qua được định kiến, chúng ta sẽ thấy rằng Gen Z không phải là trở ngại, mà là động lực để xây dựng một môi trường làm việc văn minh, nhân văn và hiệu quả hơn cho tất cả mọi người.